มนุษย์ทุกคน เกิดมาต้องหายใจได้ แต่การหายใจผิดวิธี ก็มีผลทำให้ชีวิตสั้นลง เป็นจุดก่อเกิดของโรคร้ายหลากหลายชนิด ไม่น่าเชื่อว่า แค่การหายใจนั้น ก็เป็นเรื่องที่บางคน ทำได้ไม่ดี ทั้งๆ ที่เราสามารถหายใจได้ทุกคน การหายใจที่ถูกต้องนั้น จะต้องหายใจผ่านทางรูจมูก ตรงเข้าสู่หลอดลม แล้วไปที่ปอด ลมหายใจจะนำก๊าซออกซิเจน ไปที่หลอดเลือดฝอย บริเวณถุงลมและเม็ดเลือดจะนำออกซิเจนแลกเปลี่ยนกับคาร์บอนไดออกไซด์ โดยฮีโมโกบินบนเม็ดเลือดแดงจะนำออกซิเจนเข้าสู่ร่างกายถือเป็นการฟอกเลือดให้สะอาด และนำไปใช้ในร่างกาย คนที่สามารถดูดซับออกซิเจนได้มาก จะเป็นคนที่แข็งแรง ภูมิต้านทานสูง ไม่เหนื่อยง่าย สมองไม่ฝ่อ การหายใจผ่านปากนั้น เป็นการหายใจที่ผิด สมองและร่างกายจะไม่เกิดกระบวนการแลกเปลี่ยนของดีและของเสียที่สมบูรณ์ ทำให้เกิดของเสียสะสมในร่างกาย เป็นผลไม่ดีต่อเนื่อง มีผลต่อสุขภาพในระยะยาวได้ เราอาจจะเห็นคนที่หายใจผ่านจมูกได้ไม่ดี เช่นเป็นหวัด หรือหายใจติดขัดเช่นคนที่เครียดจนลืมหายใจ จะมีสภาวะร่างกายอ่อนแอ เนื่องจากขาดการเปลี่ยนถ่ายของเสียทางร่างกายผ่านทางปอด และอาจมีโรค อื่นๆ ที่อาจเกิดเป็นผลพวงมาจากการปรับตัวเพื่อการอยู่รอดของร่างกายได้ เช่นความดัน หลอดเลือดตีบ เป็นต้น
การหายใจทางจมูกมีผลต่อระบบประสาทร่างกายอย่างมาก จากงานวิจัยระบุว่า การหายใจทางจมูกมีผลดีต่างๆ ที่ต่างจากการหายใจทางปาก ภายในโพรงจมูกจะเป็นผนังกั้นโพรงจมูกเป็นส่วนๆ เมื่อหายใจเข้าจมูก ลมหายใจจะเคลื่อนผ่านและมีความเร็วสูงขึ้น เข้าสู่ปอดที่ความเร็วพอเหมาะ จะไปกระตุ้นปอด ทำให้เกิดการดูดซึมอากาศได้ดีขึ้นกว่าลมหายใจผ่านปากที่มีความเร็วต่ำ และอากาศที่ผ่านจมูกจะมีอุณหภูมิสูงขึ้น ทำให้การดูดซึมออกซิเจนดีกว่าอากาศที่เย็น (อากาศเย็นทำให้ปอดดูดซึมก๊าซออกซิเจนได้น้อยกว่า) นอกจากนี้ ในจมูกยังมีซีเรีย (Celia) และลิมโฟไซต์ (Lymphocyte) ที่เป็นเซลช่วยกรองอากาศให้บริสุทธิ์ ดักจับสิ่งแปลกปลอม ซึ่งอากาศที่เข้าทางปาก จะไม่มีกลไกทางธรรมชาติช่วยกรอง
ในปี 1998 รางวัลโนเบลได้ถูกมอบให้กับนักวิทยาศาสตร์ที่พิสูจน์ได้ว่า การหายใจทางจมูกจะกระตุ้นให้ร่างกายผลิตสารไนตรัสออกไซด์ ซึ่งจะเปลี่ยนเป็นกรดไนตริก ทำให้การดูดซึมออกซิเจนทำได้ดีขึ้น นอกจากนี้ การหายใจทางจมูกยังช่วยให้สมดุลของคาร์บอนไดออกไซด์ในเลือดอยู่ในระดับที่พอเหมาะ ทำให้เลือดแลกเปลี่ยนออกซิเจนได้ดี ในขณะที่การหายใจทางปากทำให้ความเป็นกรดในเลือดอยู่ในระดับที่ไม่พอเหมาะเมื่อเทียบกับการหายใจผ่านทางจมูก การแลกเปลี่ยนก๊าซจึงเกิดขึ้นไม่ดีหมอพูดมายืดยาว เพื่อจะเน้นว่าการหายใจทางจมูกนั้นสำคัญมาก อากาศที่มีออกซิเจนสูงย่อมบริสุทธิ์กว่าอากาศที่มีออกซิเจนต่ำแต่หากเราไม่สามารถหายใจเอาออกซิเจนเข้าร่างกายได้ มันก็ไม่มีประโยชน์ การหายใจและใช้ออกซิเจนได้มาก ย่อมทำให้สุขภาพดี อายุยืน
แล้วมีความสำคัญต่อชีวิตเราอย่างไรล่ะ เพราะเราก็หายใจทางจมูกได้อยู่แล้ว .....
ในความเป็นจริง บางคนไม่สามารถหายใจทางจมูกได้ดี อย่างเช่น คนเป็นหวัด (พอหายจากหวัด ก็หายใจทางจมูกได้) คนที่อายุมากขึ้นและนอนกรน โดยเฉพาะคนที่อ้วนเกินไป ทำให้การหายใจในขณะนอนหลับไม่ดี เกิดภาวะหายใจทางปาก ก็จะทำให้ขาดอากาศและมีสภาพเหมือนคนนอนหลับไม่เต็มอิ่ม ทันตแพทย์อาจสามารถช่วยทำเครื่องมือช่วยไม่ให้นอนกรนได้ แพทย์หูคอจมูกก็อาจช่วยผ่าตัดเพดานอ่อนในช่องปาก ให้มีความตึงและไม่หย่อน ทำให้หายใจตอนนอนได้ดีขึ้น และพ่วงเครื่องช่วยหายใจ ให้ผลิตสารออกซิเจน เพื่อให้การหายใจในขณะหลับ ส่งก๊าซออกซิเจนให้กับร่างกายได้เพียงพอ งานวิจัยบางส่วนระบุว่า การขาดอากาศหายใจในขณะนอนหลับ อาจมีผลทำให้เกิดโรคความจำเสื่อม เสื่อมสมรรถภาพทางเพศ แก่ง่ายและตายเร็วได้ ปัญหาการนอนกรนและหายใจไม่ดีจึงเป็นเรื่องใหญ่ในผู้สูงอายุในปัจจุบัน
กุญแจสำคัญคือต้องพยายามหายใจทางจมูกให้ได้ปริมาณที่ดี และรับอากาศที่บริสุทธิ์ ก็จะส่งผลดีต่อร่างกาย ปัญหาการนอนกรนส่วนหนึ่งเกิดจากความอ้วนและการขาดการออกกำลังกาย ข้อแนะนำเบื้องต้น คือการลดน้ำหนัก ออกกำลังกาย นอนหลับให้เพียงพอ ไม่นอนหนุนหมอนสูงเกินไป การใช้เครื่องช่วยการหายใจก็มีส่วนช่วยให้การหายใจทางจมูกได้คุณภาพอากาศที่ดี ทันตแพทย์ก็สามารถทำเครื่องมือลดการนอนกรน ช่วยให้การหายใจไม่บกพร่องได้
ยังมีคนอีกกลุ่มที่มีปัญหาการหายใจทางจมูกไม่สะดวก แต่อาจไม่รู้ตัวเองว่ามีปัญหา ได้แก่ คนที่มีปัญหาอันเนื่องมาจากฟันและกระดูกขากรรไกร แล้วส่งผลไปทำให้ทางเดินหายใจติดขัด เลยไปหายใจทางปาก เพราะทางเดินหายใจทางจมูกติดขัด ทำให้เกิดการขาดออกซิเจนเรื้อรัง ไม่ว่าจะแก้ไขด้วยเครื่องมืออะไรทางการแพทย์ก็อาจไม่หายขาด แต่หากแก้ไขโดยการจัดฟันอย่างถูกวิธีก็จะทำให้พ้นจากภาวะวิกฤตต่อชีวิตนี้ได้ ในคนกลุ่มนี้ อาจมีปัญหาได้ตั้งแต่เด็ก กล่าวคือ ขากรรไกรบนอาจเจริญเติบโตน้อย ทำให้ขากรรไกรบนอยู่ในตำแหน่งด้านหลังมากเกินไป จึงไปปิดช่องลมจากจมูก อีกทั้งเด็กเล็กอาจมีต่อมอะดีนอยด์ (Adenoid gland) ขนาดใหญ่ที่บริเวณช่องหายใจนี้ ทำให้เกิดการหายใจไม่สะดวก การแก้ไขเร่งด่วนคือการรักษาโดยใช้เครื่องมือปรับขากรรไกรบนให้ออกมาทางด้านหน้าโดยเร็วที่สุด เด็กก็จะหายจากสภาพวิกฤตนี้ได้ ทั้งนี้ ในเด็กเล็ก 3-10 ปี ที่มีสภาวะนี้ อาจมีลักษณะที่แสดงออกทางร่างกายคือ นอนมาก แต่มักจะง่วงระหว่างวันเหมือนนอนไม่พอ หาวนอนบ่อยๆ มีรอบใต้ตาดำคล้ำและอาจบวมเล็กน้อย เด็กไม่ร่าเริง ริมฝีปากแห้งเนื่องจากหายใจทางปากบ่อยๆ เรียนไม่เก่ง และบางคนมีลักษณะเป็นเด็กไฮเปอร์ (เพราะสมองสั่งให้ over active เพื่อหายใจเข้ามากๆ เนื่องจากร่างกายขาดออกซิเจน) ทั้งนี้ ทันตแพทย์จะวิเคราะห์ได้จากภาพถ่ายรังสีและกระดูก และวัดค่ามาตราฐานต่างๆ ออกมาแสดง ก็จะชี้ชัดได้ว่า เด็กมีปัญหาอะไร ก็จะแก้ไขได้ถูกจุด ที่น่าเป็นห่วงคือ เด็กบางคนที่มีปัญหาดังกล่าว ไม่ทราบว่า เป็นปัญหาจากฟัน จึงไปพบแพทย์และได้รับยากดประสาทให้หายจากโรคไฮเปอร์ แต่ปัญหาที่แท้จริงก็ไม่ได้รับการแก้ไข ก็คือเรื่องการหายใจติดขัดนั่นเอง
ไว้ฉบับต่อๆ ไป หมอจะค่อยๆ พูดถึงปัญหาของร่างกาย อันเนื่องมาจากปากและฟัน เพื่อให้ผู้อ่านได้เข้าใจว่า สุขภาพดีนั้น ส่วนหนึ่ง เริ่มต้นมาจากช่องปากนั่นเอง...
แล้วพบกันใหม่ครับ
Author By : รศ. ทพ. เฉลิมพล ลี้ไวโรจน์ ทันตแพทย์ด้านทันตกรรมหัตถการ และทันตกรรมความสวยงาม
